Mối quan hệ nguy hiểm giữa bệnh xơ vữa động mạch và đột quỵ

Đột quỵ – được xem là biến chứng nguy hiểm và dễ gặp nhất ở những người bị xơ vữa động mạch. Theo thống kê tại Việt Nam, có xấp xỉ 50% số bệnh nhân bị đột quỵ tử vong, những người may mắn sống sót, có đến 90% để lại di chứng tàn tật tùy theo mức độ tổn thương của não. Vậy mối quan hệ giữa xơ vữa động mạch và đột quỵ là gì? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

1. Xơ vữa động mạch là bệnh gì?

Xơ vữa động mạch: Là tình trạng động mạch bị hẹp hoặc bị tắc nghẽn do các mảng xơ vữa động mạch, ngăn cản máu đi đến tim và các cơ quan khác trong cơ thể. Các mảng xơ vữa được tạo thành từ các chất béo, cholesterol và các hợp chất khác có trong máu. Khi máu không được lưu thông đến tim, não trong một khoảng thời gian dài có thể gây ra các triệu chứng như các cơn đau ngực, hoa mắt, chóng mặt,…

Nguy hiểm hơn, theo thời gian các mảng xơ vữa lớn dần lên khiến cho thành động mạch bị dày lên và xơ cứng. Khi các mảng xơ vữa nứt vỡ tạo ra các cục máu đông, lấp kín động mạch gây nên các biến chứng nguy hiểm như nhồi máu cơ tim, đột quỵ não, thậm chí là tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Cho đến nay, nguyên nhân gây xơ vữa động mạch chưa được xác định cụ thể. Tuy nhiên các nhà khoa học đã chứng minh rằng sự hình thành các mảng xơ vữa có liên quan đặc biệt đến sự tổn thương của các tế bào nội mạc.

Nội mạc là lớp tế bào mỏng trong cùng của thành mạch, có vai trò bảo vệ thành mạch và sinh ra các chất chống lại xơ vữa động mạch. Do vậy, ta có thể hiểu đơn giản, căn nguyên gây xơ vữa động mạch chính là do tổn thương lớp nội mạc, các yếu tố tác động làm lớp nội mạc bị tổn thương được xếp vào nguyên nhân gây xơ vữa động mạch bao gồm:

• Rối loạn lipid máu
• Tăng huyết áp
• Béo phì
• Hút thuốc
• Lượng đường trong máu cao

2. Xơ vữa động mạch nguy hiểm như thế nào?

Xơ vữa động mạch được ví như “sát thủ âm thầm” bởi nó không có biểu hiện cụ thể ở những giai đoạn đầu. Chỉ đến khi bệnh trở nặng mới xuất hiện biến chứng nguy hiểm đe dọa đến cuộc sống và tính mạng của con người. Các biến chứng nguy hiểm của xơ vữa động mạch mang lại phụ thuộc vào vị trí động mạch bị tổn thương:

• Xơ vữa động mạch vành: đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, suy tim, đột tử,…
• Xơ vữa động mạch cảnh: Đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, thiếu máu lên não, độ quỵ,…
• Xơ vữa động mạch ngoại biên: Tê bì chân tay, đau khi vận động nhiều, hoại tử chân, cụt chi,…

Theo báo cáo của Tổ chức Y Tế thế giới, mỗi năm toàn cầu có 7 triệu người tử vong vì nhồi máu cơ tim và 5 triệu người chết vì đột quỵ. Đây là hai trong những bệnh gây tử vong hàng đầu hiện nay và đều xuất phát từ một nguyên nhân đó là xơ vữa động mạch.

Với những số liệu đáng báo động trên, xơ vữa động mạch được coi là một bệnh vô cùng nguy hiểm, căn nguyên gây ra các hệ lụy nghiêm trọng về tim mạch, đột quỵ, thậm chí là tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

3. Thế nào là đột quỵ?

Đột quỵ là một tổn thương đến não xảy ra khi dòng máu cung cấp cho não bị gián đoạn hoặc giảm đáng kể. Tình trạng này có thể do sự tắc nghẽn mạch máu não.Khi dòng máu không thể đi đến não dẫn đến tình trạng thiếu máu não, khiến các mô não hoại tử và bắt đầu chết đi trong vài phút. Vì lý do đó, đột quỵ được coi là một bệnh nghiêm trọng cần cấp cứu y tế và điều trị kịp thời.

Có 2 dạng đột quỵ chính bao gồm:

Đột quỵ do thiếu máu cục bộ: Gây ra bởi tắc nghẽn động mạch, chiếm khoảng 85% trường hợp đột quỵ. Hầu hết các trường hợp này là do xơ vữa động mạch gây ra.

• Đột quỵ do huyết khối: Tắc nghẽn do hình thành các cục máu đông hoặc do mảng bám tích tụ trong động mạch ở cổ hoặc não.
• Đột quỵ do tắc mạch: Các cục máu đông hình thành ở đâu đó trong cơ thể, thường gặp nhất là tim. Sau đó, di chuyển đến não gây tắc nghẽn.

Đột quỵ do xuất huyết: Những đột quỵ này gây ra bởi vết nứt trên bề măt não khiến chảy máu vào não mà nguyên nhân thông thường là so huyết áp cao làm động mạch nhỏ vỡ ra hay các mạch máu bất thường như phình động mạch và mạch máu não dị dạng cũng có khả năng vỡ cao. Đột quỵ do xuất huyết chiếm khoảng 15% số ca đột quỵ.

Bệnh đột quỵ não là một chứng bệnh nguy hiểm lại tiềm ẩn xảy ra ở nhiều đối tượng, nhưng nó đáng sợ khi bạn bước sang tuổi lão hõa. Chúng có thể xuất hiện đột ngột với nguy cơ tử vong cao. Trong số những ca đột quỵ, số ca tử vong chiếm hơn 50%, chỉ có 10% trong số những người sống sót là có thể bình phục hoàn toàn, số còn lại sẽ để lại những biến chứng nặng nề như: liệt toàn thân, mất khả năng nhận thức, mất khả năng nói, rối loạn thị lực,… Do đó, đột quỵ được xếp vào nguyên nhân gây tử vong cao thứ 3 sau các bệnh lý tim mạch và ung thư, nhưng là nguyên nhân gây tàn phế đứng hàng thứ nhất.

4.Xơ vữa động mạch – nguyên nhân chính gây đột quỵ

Một trong những nguyên nhân gây nên đột quỵ không thể không kể đến xơ vữa động mạch. Một nghiên cứu cho thấy, trong số các cơn đột quỵ, có 50% là do xơ vữa động mạch. Đây là một căn bệnh tiến triển âm thầm có thể kéo dài hàng chục năm, và không có triệu chứng cảnh báo nào trong những giai đoạn đầu cho đến khi bệnh trở nên nghiêm trọng, do đó nó thành nguy cơ đối với các tổn thương não bộ.

Đột quỵ xảy ra khi động mạch cảnh ( động mạch dẫn máu từ tim lên nuôi não ) bị hẹp hoặc bị tắc nghẽn, lưu lượng máu tuần hoàn não giảm trầm trọng gây hoại tử khiến não bị tổn thương. Cơ chế gây đột quỵ ở người xơ vữa động mạch là do nghẽn mạch bởi các mảng xơ vữa hay các cục huyết khối được giải thích như sau:

Trường hợp động mạch bị hẹp do các mảng xơ vữa:

Cản trở máu lưu thông lên não gây nên các triệu chứng như hoa mắt, đau đầu, chóng mặt,… Các triệu chứng xuất hiện đầu tiên này được coi như một cơn đột quỵ nhỏ. Chúng làm lưu lượng máu lên não tạm thời bị gián đoạn và sau đó lại được phục hồi trở lại bình thường. Do tính chất phục hồi nhanh chóng cùng với các triệu chứng tương tự các bệnh cảm cúm thông thường khiến nhiều người chủ quan, mà không biết rằng những tình trạng thiếu máu thoáng quá này là biểu hiện cho cơn đột quỵ trong tương lai gần.

Trường hợp nặng hơn, đột quỵ xảy ra do các cục máu đông:

Các cục máu đông có thể xuất phát từ tim ở bệnh nhân rung nhĩ hay nhồi máu cơ tim, hoặc bất thường van tim, mặt khác cục huyết khối cũng có thể xuất phát từ những mảng vữa xơ của động mạch cảnh vùng cổ hoặc từ quai động mạch chủ. Các cục máu đông này được hình thành từ những mảng xơ vữa vỡ ra kết dính với tiểu cầu. Đôi khi chúng cũng có thể từ một mảnh u nhầy, mảnh can xi hoá, mỡ hoặc khí. Thông thường các cục máu đông theo hướng dòng chảy tới các mạch máu não có đường kính nhỏ hơn gây tắc như động mạch não giữa.

5. Cần làm gì để ngăn ngừa đột quỵ ở bệnh nhân xơ vữa động mạch?

Cách tốt nhất để ngăn ngừa đột quỵ ở bệnh nhân bị xơ vữa động mạch là cầ kiểm soát các yếu tố có nguy cơ gây bệnh này. Các biện pháp phòng ngừa cụ thể còn phụ thuộc vào mức độ tắc nghẽn trong động mạch cảnh của bạn. Trong đó các biện pháp tự nhiên như thay đổi lối sống bằng cách ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn và từ bỏ các thói quen có hại cho sức khỏe luôn được các bác sĩ khuyên dùng.

Thay đổi lối sống

Nguyên nhân gián tiếp gây ra xơ vữa động mạch hầu hết đến từ những thói quen ăn uống sinh hoạt không lành mạnh. Thay đổi lối sống có thể làm chậm tiến triển của xơ vữa động mạch và làm giảm nguy cơ đột quỵ. Những biện pháp phòng ngừa tự nhiên này bao gồm:

Chế độ ăn lành mạnh: Bổ sung nhiều chất xơ từ rau xanh và trái cây. Hạn chế sử dụng chất béo không lành mạnh như mỡ động vật, nội tạng, đồ chiên xào, thay thế các chất béo bão hòa bằng các chất béo lành mạnh từ thực vật tốt cho sức khỏe như dầu ô liu, dầu hướng dương,… Loại bỏ các đồ ăn chứa nhiều cholesterol như nội tạng động vật, thị mỡ động vật, các đồ  ăn chế biến sẵn như đồ ăn nhanh, đồ ăn đóng hộp,… Lựa chọn các nguồn đạm ít béo như trứng, cá béo, thịt ức gà bỏ da,…

Tập thể dục thường xuyên: Hoạt động thể chất có thể giúp thúc đẩy quá trình trao đổi chất, thải độc cơ thể, tiêu hao mỡ thừa, làm cơ bắp của bạn sử dụng oxy hiệu quả hơn, cũng như cải thiện lưu thông máu. Nó cũng có thể làm giảm huyết áp cao và phòng ngừa đột quỵ. Bạn nên tập luyện thể dục tối thiểu 30 phút mỗi ngày và 5 lần /tuần. Các bài tập nhẹ nhàng mà người bệnh hoàn toàn có thể áp dụng như đi bộ, chạy bộ, đạp xe, yoga,… Cần duy trì thể dục ngay cả khi cơ thể bạn khỏe mạnh, điều này giúp bạn hình thành thói quen tốt, có lợi đối với cơ thể và sức khỏe của bạn.

Bỏ thuốc lá: Hút thuốc làm hại các mạch máu của bạn. Khói thuốc lá có chứa nicotin làm tăng nhịp tim và co dãn mạch, dẫn đến tăng huyết áp gây nguy cơ mắc chứng xơ vữa động mạch, nó cũng làm tăng tình trạng viêm trong động mạch và làm cho tiểu cầu trong máu đông lại (cục máu đông) dễ dàng hơn – đây chính là nguyên nhân gây đột quỵ não. Nếu bạn hút thuốc, bỏ thuốc là bước quan trọng nhất bạn có thể thực hiện để giảm nguy cơ mắc bệnh xơ vữa động mạch và các yếu tố nguy cơ đột quỵ liên quan.

Giảm cân nếu bạn béo phì: Trọng lượng cơ thể dư thừa sẽ làm tăng mỡ máu gây nên các bệnh như tiểu đường, huyết áp cao – những yếu tố làm gia tăng nguy cơ đột quỵ. Theo một số nghiên cứu, người bị thừa cân có nguy cơ đột quỵ do thiếu máu cục bộ cao hơn 22% so với người có trọng lượng bình thường, trong đó những người bị béo phì có nguy cơ cao hơn tới tận 64%. Do đó, hãy giảm cân nếu bạn béo phì bằng cách kết hợp chế độ an uống khoa học và luyện tập thể dục đều đặn để đảm bảo an toàn sức khỏe của bạn.

Theo dõi các chỉ số cơ thể: Khi bị xơ vữa động mạch có 4 chỉ số bạn cần theo dõi thường xuyên để phòng ngừa nguy cơ đột quỵ đó là: cân nặng, huyết áp, nồng độ cholesterol máu, chỉ số đường huyết. Bạn có thể tự kiểm tra các chỉ số này ở nhà hoặc gặp bác sĩ thường xuyên nếu bạn không có đủ các dụng cụ đo hoặc kiến thức về chúng. Hãy ghi chép cẩn thận để theo dõi xem các chỉ số trên có xu hướng tăng hay giảm, từ đó có phương pháp khắc phục kịp thời.

Sử dụng thuốc

Ngoài việc ăn uống khoa học và luyện tập thể thao thường xuyên, bác sĩ có thể kê đơn cho bạn sử dụng thêm một số loại thuốc để kiểm soát huyết áp và giảm cholesterol như aspirin – để làm loãng máu, hay statins – để kiểm soát mỡ máu. Thuốc được sử dụng trong trường hợp việc thay đổi lối sống không đủ để kiểm soát tình trạng tiến tiển của xơ vữa động mạch.